Zand- en schelpdierwinning

Op de Noordzee mogen zand en grind worden gewonnen van de zeebodem zeewaarts van de doorgaande Normaal Amsterdams Peil (NAP) -20 meter dieptelijn. Schelpen mogen gewonnen worden in water dieper dan -5 meter NAP. Op zee wordt er echter voornamelijk zand gewonnen. Dit wordt gebruikt als suppletiezand voor de kustverdediging en ophoogzand voor de bouw en de infrastructuur. . Zandwinning is daarmee een activiteit van nationaal belang.

Zandwingebied

Voor zandwinning is een gebied met een oppervlakte van 5.134 km2 gereserveerd tussen de doorgaande NAP -20 m dieptelijn tot aan 12 nautische mijl uit de kust. In dit gebied heeft zandwinning prioriteit. Maar deze zone wordt ook gebruikt voor andere functies, bijvoorbeeld voor de visserij of voor kabels en leidingen. Grootschalige zandwinning, met windiepten van meer dan 2 meter, is toegestaan vanaf 2 km zeewaarts van de doorgaande NAP -20 m dieptelijn.

Zand voor kustonderhoud en ophoogzand

Zandsuppletie bij Ameland Foto:Tineke Dijkstra

Het zeezand wordt gebruikt om de kust te onderhouden (nu ongeveer 11 miljoen m3 per jaar) en als ophoogzand op het land (nu ook ongeveer 11 miljoen m3 per jaar). Door zand op het strand en de zeebodem aan te brengen wordt voorkomen dat de Nederlandse kustlijn landwaarts verschuift. Zo blijft Nederland beschermd tegen de zee. Daarnaast wordt ook zand aangebracht om de kust te laten meegroeien met de zeespiegelstijging.

Grote hoeveelheden zand zijn of worden gebruikt voor speciale projecten voor het kustonderhoud: voor de aanleg van de zandmotor bij Delfland (21,5 miljoen m³ in 2011/2012), van de Hondsbossche- en Pettemer zeewering (35 miljoen m³ in 2014) . Nog meer zand is gewonnen voor de aanleg van Maasvlakte 2 (ca. 213 miljoen m³ in 2009-2013).

Kustonderhoud

Ook de veiligheid op de langere termijn – gezien de verwachte zeespiegelstijging – speelt een belangrijke rol bij het onderhoud van de kust. Nu wordt bij het kustonderhoud al rekening gehouden met de gemeten zeespiegelstijging. Afhankelijk van de snelheid waarmee deze doorzet, is het denkbaar dat de behoefte aan zand voor kustonderhoud de komende decennia 2 tot 3 keer zo groot zal worden, terwijl ook op het land de vraag naar zeezand voor de bouw toeneemt. Het is dus van het grootste belang te beschikken over een strategische voorraad van voldoende omvang en te zorgen voor efficiënte winning en efficiënt ruimtegebruik.

Zandwinstrategie

Om de zandwinning in goede banen te leiden, is een zandwinstrategie (pdf, 3.5 MB) (Beleidsnota Noordzee 2016-2021) opgesteld die uitgaat van evenwichtige afweging van alle relevante belangen. Rijkswaterstaat Zee en Delta voert het strategisch beheer van de zandreserve uit door de planning van de wingebieden (in ruimte en tijd) aan te sturen en door efficiëntere vergunningprocedures. De gemiddelde diepte van de zandwinputten moet in principe meer dan 2 meter zijn, ook als het gaat om kleinschalige zandwinning. Deze maatregel vergroot het doelmatig gebruik van de strategische zandvoorraad aanzienlijk. Door deze maatregelen heeft Nederland in het aangewezen zandwingebied voldoende voorraad voor de 21e eeuw.
Bij de vergunningverlening speelt mee dat de belangen die rond zandwinning spelen niet overal hetzelfde gewicht hebben. Het zandwingebied voor de kust van IJmuiden is bijvoorbeeld erg smal, terwijl de vraag naar zand in deze economisch belangrijke regio erg groot is. De effecten op de natuur spelen overal een rol, maar komen vooral naar voren waar zandwingebieden grenzen aan Natura 2000-gebieden. Dit soort omstandigheden vraagt om regionaal maatwerk.

Schelpenwinning

Schelpenwinning in de Noordzee

Schelpenwinning is toegestaan in gebieden tot 50 kilometer uit de kust, vanaf de NAP -5 m dieptelijn en zeewaarts van de 3 nM uit de kust (LAT). De winning vindt behalve in de Noordzee en de Voordelta plaats in de buitendelta’s en zeegaten van de Waddenzee. Soms zijn dat ook Natura 2000-gebieden. Dan wordt bij de uitbreiding of verlenging van de vergunning ook gekeken naar het afwegingskader van de Natuurbeschermingswet.
De hoeveelheden gewonnen schelpen mogen niet groter zijn dan de natuurlijke aanwas.

Milieueffectrapportage zand- en schelpenwinning

Om negatieve invloeden op de natuur en op ander gebruik van de Noordzee zoveel mogelijk tegen te gaan worden morfologische en ecologische effecten van de winning voorafgaand aan de winning in beeld gebracht door een milieueffectrapportage. Tijdens en na de winning worden de effecten van de zandwinning bestudeerd vanuit het een monitoringsprogramma ‘Zand uit Zee’. Bij vergunningverlening voor de winningen kan dan met andere belangen rekening worden gehouden. Rijkswaterstaat doet voorafgaan aan elke winning ook onderzoek naar cultuurhistorische en archeologische waarden in het gebied.

Interactie met ander gebruik

Oppervlaktedelfstofwinning in de buurt van rustgebieden voor zeezoogdieren en vogels kan tot ongewenste verstoringen leiden. Bij de totstandkoming van de beheerplannen voor de Natura 2000-gebieden worden ook de belanghebbenden van de zand- en schelpenwinning zoveel mogelijk betrokken.
Verder is het winnen van zand en andere oppervlaktedelfstoffen niet of nauwelijks mogelijk daar waar kabels en leidingen liggen. Bij de planvorming en vergunningverlening voor kabels en leidingen moet dan ook rekening gehouden worden met oppervlaktedelfstofwinning.