Wet- en regelgeving, internationale verdragen en beleid

Wet- en regelgeving windenergie op zee

Wet windenergie op zee

De Wet windenergie op zee, een wet van 1 juli 2015, voorziet in een integraal wettelijk kader voor het op grote schaal realiseren van windenergie op zee. De wet regelt onder meer de manier van uitgifte van kavels voor windparken op de Noordzee. Ook is met de wet het zogenoemde kavelbesluit ingevoerd, dat bepaalt waar en onder welke voorwaarden een windpark gebouwd en geëxploiteerd mag worden.

In 2021 is de Wet windenergie op zee gewijzigd, om ervoor te zorgen dat de planning van de Routekaart windenergie op zee 2030 – in 2022 uitgebreid met de aanvullende routekaart windenergie op zee 2030 (later bijgesteld naar 2033) - gehaald kan worden. Daarmee kan worden voldaan aan de doelen die in het Klimaatakkoord zijn gesteld. De kern van de wet is ongewijzigd gebleven. De wijziging bestond onder meer uit het geschikt maken van de wet voor ook andere energiedragers dan elektriciteit in de verdere toekomst. Ook is de procedure voor de vergunningverlening aangepast. De bestaande procedure van vergunningverlening waarbij subsidie kan worden aangevraagd, is aangevuld met de procedure voor vergunningverlening zonder subsidie (met het oog op het moment dat subsidieverlening niet meer nodig is). In dat laatste geval kan de vergunning verleend worden op basis van een vergelijkende toets, waarbij de aanvragen op basis van kwalitatieve criteria met elkaar worden vergeleken, of met een veiling.

In 2024 is de wet nogmaals gewijzigd in verband met de inwerkingtreding van de Omgevingswet.

Omgevingswet

Op 1 januari 2024 is de Omgevingswet in werking getreden. De wet bundelt alle wetten en regelingen die betrekking hebben op de fysieke leefomgeving, waaronder de Wet natuurbescherming, de Waterwet en het Waterbesluit. De Wet windenergie op zee blijft zelfstandig bestaan. De eerste generatie windparken zijn vergund onder de oude wetgeving. Deze windparken vallen onder de Omgevingswet.

De Omgevingswet is grotendeels een kaderwet. De concrete uitwerking van de wet vindt plaats in vier algemene maatregelen van bestuur: het Omgevingsbesluit, het Besluit activiteiten leefomgeving (BAL), het Besluit kwaliteit leefomgeving (BKL) en het Besluit bouwwerken leefomgeving (BBL).

De Omgevingswet beschermt onder meer de Nederlandse Natura 2000-gebieden (gebiedsbescherming) en planten en diersoorten (soortenbescherming). De wet draagt bij aan het behouden en herstellen van de biodiversiteit. Deze Omgevingswet is ook van toepassing op de Nederlandse Noordzee. Gebieds- en soortbescherming is grotendeels gebaseerd op EU wet- en regelgeving. Daarmee voldoet Nederland aan de internationale verplichtingen op het gebied van de bescherming van de natuur. Hiernaast bevat de Omgevingswet algemene regels voor de bouw, exploitatie en verwijdering van windparken op zee. Deze regels zijn opgenomen in Hoofdstuk 7 van het BAL.

Waterwet

Per 1 januari 2024 vervallen en opgegaan in de Omgevingswet.

Waterbesluit

Per 1 januari 2024 vervallen en opgegaan in de Omgevingswet.

Wet natuurbescherming

Per 1 januari 2024 vervallen en opgegaan in de Omgevingswet.

Internationale verdragen

Westereems Verdrag

Het Westereems Verdrag, tot stand gekomen op 24 oktober 2014, is een overeenkomst tussen Nederland en Duitsland over het gebruik en beheer van de territoriale zee tussen 3 tot 12 zeemijlen vanaf de kust. In dat gebied ontbreekt een overeengekomen grens tussen beide landen. Het verdrag beschrijft de verdeling van bevoegdheden op de in het verdrag genoemde terreinen. Daarnaast zijn voor het gebruik en beheer van het vaarwater afspraken gemaakt over de bevoegdheden van Duitsland in de Nederlandse territoriale zee.

VN-Zeerechtverdrag

Het VN-Zeerechtverdrag van 10 december 1982 (op 28 juli 1996 voor Nederland in werking getreden) is bedoeld als een algemeen juridisch kader voor het gebruik van zeeën en oceanen. Hierdoor bevat het verdrag voornamelijk algemene regels. Een aantal bestaande verdragen waarbij Nederland partij is, zoals MARPOL en het OSPAR Verdrag, kunnen gezien worden als een nadere uitwerking van de algemene regels uit het VN-Zeerechtverdrag. Het verdrag voorziet ook in de grondslag voor het instellen van een veiligheidszone rondom een windpark, zodat binnen die zone passende maatregelen genomen kunnen worden voor de veiligheid van zowel de scheepvaart als van de installatie. De mogelijkheid om een veiligheidszone rondom een windpark in te stellen is in nationale wetgeving overgenomen, namelijk in artikel 6.10 van de Waterwet. Na inwerkingtreding van de Omgevingswet komt deze bepaling terug in artikel 2.40 van de Omgevingswet.

OSPAR Verdrag

Het OSPAR Verdrag vormt een grens-overkoepelend juridisch kader voor de bescherming van het mariene milieu in het noordoostelijke deel van de Atlantische oceaan, dat ook de Noordzee omvat. Het OSPAR Verdrag, is in 1992 in werking is getreden. In 1998 zijn de doelstellingen van het verdrag verder uitgebreid, zodat het niet alleen betrekking heeft op vervuiling van de zee door het dumpen en lozen van afval, maar overkoepelend ziet op het beschermen van biodiversiteit en ecosystemen. Het OSPAR Verdrag waarborgt de Europese normen voor de bescherming van de zeeën en daarmee ook de gezondheid van de mens op de volgende gebieden:

• Bescherming en behoud van biodiversiteit en ecosystemen
• Milieueffecten van menselijke activiteiten
• Gevaarlijke stoffen
• Eutrofiëring
• Offshore olie- en gasindustrie
• Radioactieve stoffen
• Assessment en monitoring

Kaderrichtlijn Mariene Strategie

De in 2008 gepubliceerde Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) heeft tot doel om in Europese zeeën en oceanen de staat van het mariene milieu te beschermen, en waar nodig te herstellen. De KRM verplicht elke Europese lidstaat tot het vaststellen van een mariene strategie voor het eigen zeegebied, gericht op bescherming, behoud en herstel van het mariene milieu, waarbij ook het duurzaam gebruik van de Noordzee wordt gegarandeerd. Nederland heeft de doorwerking van de richtlijn in 2010 opgenomen in het Waterbesluit. De Mariene Strategie voor het Nederlandse deel van de Noordzee 2022-2027 (onderdeel van het Programma Noordzee 2022-2027) bevat de uitwerking van de richtlijn voor het Nederlandse deel van de Noordzee.

Natuurherstelwet

In 2024 is de Natuurherstelwet aangenomen door de EU-lidstaten. Deze wet verplicht de Lidstaten om doeltreffende natuurherstelmaatregelen te nemen. Het doel is om in 2030 minstens 20% van, onder andere, zeegebieden in de EU te herstellen. In de Verordening zijn mede regels opgenomen die gericht zijn op het herstel van in slechte staat verkerende mariene habitats. Het doel is dat minimaal 30% van deze habitats in 2030 zijn hersteld. Hiernaast moeten maatregelen worden genomen om in 2040 60% en in 2050 90% van deze habitats te herstellen.

Protocol bij het Verdrag van Londen

Het Protocol bij het Verdrag van Londen verbiedt het storten in zee van alle stoffen, met uitzondering van de stoffen die genoemd worden in Bijlage I bij het Protocol. Voor dergelijke stoffen mag overwogen worden of ze in aanmerking kunnen komen voor storten op zee. Bijlage II bij het Protocol zet uiteen welke overwegingen hierbij in aanmerking moeten worden genomen en welke voorwaarden aan een eventuele vergunning voor storten moeten worden verbonden. Bijlage II benadrukt het belang van het geleidelijk minder gebruiken van de zee voor het lozen van afval. De bijlage geeft hierbij aan welke andere opties moeten worden overwogen. Als de te storten stoffen beter kunnen worden verwerkt onder een van de andere opties die in de bijlage worden genoemd, dan zal een vergunning voor storten op zee worden geweigerd.

Beleid

Om de klimaatdoelstellingen te halen en uitvoering te kunnen geven aan wetgeving op dat gebied, bepaalt de overheid op welke manier zij dat doet. Daarvoor maakt de overheid beleid.

Nationaal Water Programma 2022-2027

Het Nationaal Water Programma 2022-2027 is vastgesteld op 18 maart 2022 en volgt op het Nationaal Waterplan 2016-2021 en het Beheer- en ontwikkelplan voor de rijkswateren 2016-2021. In het Nationaal Water Programma beschrijft de rijksoverheid de hoofdlijnen van het nationale waterbeleid en de uitvoering ervan in de rijkswateren en -vaarwegen. Een belangrijk onderdeel van het Nationaal Water Programma 2022-2027 is het Programma Noordzee 2022-2027.

Programma Noordzee 2022-2027

Het Programma Noordzee 2022-2027 is onderdeel van het Nationaal Water Programma 2022-2027 en vervangt de Beleidsnota Noordzee 2016-2021. Het Rijk stelt met het Noordzeebeleid de kaders voor ruimtelijk gebruik van de Noordzee in relatie tot het mariene ecosysteem. In het Programma Noordzee 2022-2027 zijn de gebieden die op de Noordzee voor windenergie zijn aangewezen, gehandhaafd en gedeeltelijk herbevestigd. Ook zijn er nieuwe windenergiegebieden aangewezen: Nederwiek, Lagelander en Doordewind. Het programma bevat daarnaast een afwegingskader voor alle vergunningsplichtige activiteiten op de Noordzee.

Beleidsregel instelling veiligheidszone windparken op zee

De voorwaarden waaronder doorvaart in de windparken mag plaatsvinden zijn vastgelegd in de Beleidsregel instelling veiligheidszone windparken op zee. In een besluit van algemene strekking worden de voorwaarden uit de beleidsregel per windenergiegebied uitgewerkt. Op 1 januari 2023 is de Beleidsregel instelling veiligheidszone windparken op zee gewijzigd. De voorwaarden voor doorvaart, zoals opgenomen in artikel 3 van de beleidsregel, zijn aangepast. De aanpassing houdt in dat doorvaart binnen de veiligheidszones van nieuwe windparken op zee alleen nog in aangewezen passages plaatsvindt voor schepen met een maximale lengte van alles bij elkaar 46 meter. Daarbij is vanwege de opschaling van windturbines op zee de minimale afstand tot de windturbines vergroot naar een straal van 150 meter.

Routekaart windenergie op zee 2023

In het Energieakkoord voor duurzame groei is afgesproken dat er in 2023 met windenergie op zee een totaal vermogen (inclusief het vermogen van de eerder gerealiseerde windparken) van circa 4,5 gigawatt moet zijn gerealiseerd. In de eerste Routekaart voor windenergie op zee voor de periode tot en met 2023 is uiteengezet hoe de doelstelling voor windenergie op zee tijdig gerealiseerd wordt. Als eerst is windpark Borssele voor de kust van Zeeland gerealiseerd, gevolgd door twee windparken aan de Hollandse Kust: Hollandse Kust (zuid) en Hollandse Kust (noord). Deze drie nieuwe parken leveren bij elkaar een vermogen van rond de 3,45 gigawatt.

Routekaart windenergie op zee 2030

Op 27 maart 2018 heeft het toenmalige kabinet de Routekaart windenergie op zee voor de periode 2024-2030 aan de Tweede Kamer aangeboden. Deze routekaart bevat de hoofdlijnen voor de ontwikkeling van windenergie op zee van 2024 tot 2030. De routekaart windenergie op zee 2030 geeft ook invulling aan de bijdrage van windenergie op zee aan de vermindering van de CO₂-uitstoot zoals afgesproken in het regeerakkoord van het kabinet Rutte III. De routekaart voorziet in windparken met een gezamenlijk vermogen van ruim 7 gigawatt. Het grootste deel (6,1 gigawatt) bereiken we door het (deels) benutten van de al aangewezen windenergiegebieden Hollandse Kust (west), IJmuiden-Ver en Ten Noorden van de Waddeneilanden.

Aanvullende routekaart windenergie op zee 21 gigawatt

In 2020 heeft zowel de Europese Commissie als het Europese Parlement, mede door invloed van Nederland, de ambitie uitgesproken om in 2030 een CO2-reductiedoelstelling te bereiken van -55 procent ten opzichte van 1990. Windenergie op zee zou daarin een belangrijk aandeel moeten hebben. Het kabinet heeft daarom begin 2022 besloten rond 2030/2031 (later bijgesteld naar 2032/2033) een totaal vermogen van circa 21 gigawatt met windenergie op zee te realiseren. Dat wil zeggen een extra vermogen van 9,5 bovenop de eerder gestelde ambitie van 11,5 gigawatt. Zie Kamerbrief 10 juni 2022.