Noordzeebeleid, een halve eeuw in ontwikkeling
Het Programma Noordzee 2022-2027 vervangt de Beleidsnota Noordzee 2016-2021. Beide nota’s markeren de overgang naar nieuw beleid en beheer voor de Nederlandse Noordzee. ‘Nieuw’, omdat na een halve eeuw van voornamelijk reactief beleid, nu een toekomstvisie de grondslag vormt voor het beleid en beheer. De visie achter het huidige beleid is gericht op de gewenste Noordzee in 2050 en daarna. Dat is een ecologisch gezonde zee die ook ruimte biedt voor activiteiten die deel zijn van de transitie naar een duurzame samenleving. Vanuit dat beleid stuurt de overheid het gebruik van de zee en het versterken van het ecosysteem. ‘Balans’ is daarbij het sleutelwoord.
Historisch overzicht
De geschiedenis van het Nederlands beleid voor het gebruik en beheer van de Noordzee laat zien hoe dit beleid voorheen vooral volgend was; het reageerde op initiatieven en ontwikkelingen van de belangrijkste gebruikers(sectoren) of kwam in beweging naar aanleiding van calamiteiten of krachtige signalen vanuit wetenschap en samenleving. Halverwege de twintigste eeuw deden zich in snel tempo ontwikkelingen voor op de Noordzee die om meer sturende actie van de overheid vroegen. Scheepvaart en visserij namen sterk in omvang toe, gevolgd door olie- en gaswinning en de winning van zand en grind. De belangen van verschillende gebruikers begonnen te botsen. In de jaren zeventig werd bovendien duidelijk dat de toenemende druk op het zeegebied ten koste ging van het milieu en de natuur van de Noordzee.
Van volgen naar sturen
Aanvankelijk koos de overheid voor een strategie van harmonisatie. Het instrument van de vergunningverlening werd ingezet. In 1999 kwam de Beheervisie Noordzee 2010 gereed die de Noordzee beschouwde als bron van leven, rust en ruimte én als motor van economische activiteiten. In het document werd het ideale Noordzeebeheer gepresenteerd als balans tussen economie en ecologie.
Bijna tien jaar later werd de overstap gemaakt van harmonisatie naar integraal beleid. Een van de aanleidingen was het nog ontbreken van een visie op het ruimtelijk beleid voor de Nederlandse Noordzee, terwijl het daar steeds drukker werd, maar veel kansen ook onbenut bleven. In 2011 presenteerde de Raad voor de Leefomgeving en Infrastructuur Een zee van mogelijkheden, een advies om te werken vanuit integrale gebiedsontwikkeling van de Noordzee. Voorgesteld werd een ontwikkelplan voor de lange termijn te maken voor het hele gebied.
Opstap naar eigentijds beleid
Het advies was aanleiding voor diverse werkprocessen van overheid, stakeholders en NGO’s om samen aan zo’n toekomstbeeld vorm te geven. Uiteindelijk kwamen vijf overkoepelende thema’s naar voren om richting te geven aan het nieuwe beleid: bouwen met de Noordzeenatuur, energietransitie op zee, meervoudig/multifunctioneel gebruik van de ruimte, verbinding van land en zee en bereikbaarheid/scheepvaart. Deze thema’s zijn opgenomen in de Beleidsnota Noordzee 2016-2021. In 2018 publiceerde het Planbureau voor de Leefomgeving de scenariostudie De toekomst van de Noordzee. Daarin verscheen voor het eerst de figuur van een samenhangende cluster van transities met als drie hoekpunten: robuuste natuur, energietransitie en toekomstbestendige voedselvoorziening. Het Programma Noordzee 2022-2027 bouwt daarop voort.