Onderwater Cultureel erfgoed

De Noordzee herbergt waardevol archeologisch erfgoed. Door de eeuwen heen zijn hier talloze schepen gezonken. De wrakresten liggen nu als ware tijdscapsules over de Noordzeebodem verspreid. In een veel verder verleden, tienduizend jaar geleden, was de Noordzee nog geen zee en leefden onze verre voorouders in dit gebied als jagers verzamelaars. De materiële overblijfselen van menselijke activiteit in de Noordzee vormen een belangrijke bron van kennis over ons verleden. Zolang deze resten in de bodem liggen kunnen ze duizenden jaren of nog langer bewaard blijven.

Scheepswrak op de bodem van de Noordzee - Foto Rijkswaterstaat

Door toenemende ruimtelijke ontwikkelingen op zee neemt toch ook de kans toe dat waardevolle archeologie ongezien verloren gaat. Daarnaast neemt ook het bewust plunderen van wrakken vanwege hun kostbare lading, of bij recentere wrakken vanwege hun metaalwaarde, steeds grotere vormen aan. Wrakken, ook op grotere diepte, worden steeds beter bereikbaar doordat opsporings- en bergingstechnieken steeds geavanceerder worden.

Visie en opgaven

De Noordzee heeft een belangrijke sociaal-culturele en historische betekenis voor Nederland en is een bron van kennis. In de Visie Erfgoed en Ruimte (pdf, 18 MB) is als doelstelling voor de Noordzee opgenomen om het cultureel erfgoed goed te positioneren bij ruimtelijke ontwikkelingen op de Noordzee.

De opgave is het behouden van archeologische waarden. Dit kan spanningen opleveren met activiteiten van nationaal belang. Door het vroegtijdig inventariseren van archeologische waarden is het veelal mogelijk archeologische vindplaatsen in te passen en zodoende te combineren met ander ruimtegebruik. Als dit niet mogelijk is, kan de wetenschappelijke waarde veilig worden gesteld door de archeologische vindplaatsen op te graven. De verkregen informatie wordt vastgelegd in een basisrapportage, die vervolgens door wetenschappelijke instellingen gebruikt kan worden om fundamenteel wetenschappelijk onderzoek te verrichten. Dit wetenschappelijk onderzoek valt buiten de verantwoordelijkheid en rekening van de verstoorder.

Het rijksbeleid is gebaseerd op de uitgangspunten van het Verdrag van Valetta (ook wel verdrag van Malta genoemd), dat strekt tot bescherming van het archeologische erfgoed als bron van het Europese gemeenschappelijke geheugen en als middel voor geschiedkundige en wetenschappelijke studie. In het bijzonder gaat het om het streven naar het zoveel mogelijk behouden van archeologische waarden in de bodem (in situ), een meldplicht voor archeologische vondsten, het meewegen van het archeologisch belang in de ruimtelijke ordening en het waarborgen dat milieueffectrapportages en de daaruit voortvloeiende beslissingen rekening houden met archeologische vindplaatsen en hun context. Tenslotte is het uitgangspunt dat de kosten voor het benodigde archeologisch onderzoek aan de verstoorder worden doorberekend (het ‘verstoorder betaalt’-principe).