Noordzeeloket

Zwerfafval in de Noordzee

Zwerfafval in zee bestaat voor een groot deel uit plastic en vormt de zogenaamde plastic soep. Het is een groeiend probleem met negatieve gevolgen voor het mariene ecosysteem maar ook met sociale, veiligheids-, economische en mogelijk gezondheidsimplicaties. Bovendien zijn de bronnen en plaatsen van herkomst van het plastic zwerfafval in zee divers en diffuus. Een internationale aanpak is noodzakelijk want de verspreiding van het plastic zwerfvuil in zeeën en oceanen blijft niet beperkt tot nationale grenzen.

Bij het verminderen van zwerfafval in zee richt Nederland zich op preventie door middel van een geïntegreerde bronaanpak, bewustwording en het sluiten van productketens. De Nederlandse inspanningen om zwerfafval in zee aan te pakken, vinden plaats in verschillende contexten: op lokaal, nationaal, regionaal en mondiaal niveau en omvatten o.a. implementatie van:

Kaderrichtlijn Mariene Strategie

Voor de aanpak van afval in zee is Kaderrichtlijn Marine Strategie (KRM) een belangrijk juridisch kader. Het kabinet heeft in de Mariene Strategie als doel gesteld om de hoeveelheid zwerfafval op de kust (strandafval) en de impact in mariene organismen (“plastic deeltjes in magen van Noordse Stormvogels”) te reduceren. De in de Mariene strategie geformuleerde GMT doelstelling is als volgt: “Zwerfafval op zee veroorzaakt geen schade aan het mariene en kustmilieu”.

Monitoring van zwerfafval

Het monitoren van zwerfafval op land en in het water gebeurt op verschillende manieren. Op land via de landelijke monitoring zwerfafval en monitor van zwerfafval in rivieren, op zee via strandafval, plastics in de magen van Noordse Stormvogels, afval op de zeebodem en microplastics in sediment.

De monitoringsresultaten van het KRM meetnet worden via Zwerfafval - Waterinfo Extra jaarlijks gepubliceerd. Via de website van afval circulair worden de resultaten van de landelijke zwerfafval monitor en rivierafval monitor gepubliceerd.

Programma van maatregelen

Bij het terugdringen van zwerfafval in zee richt Nederland zich op preventie, door middel van een integrale bronaanpak, communicatie en bewustwording en het sluiten van productketens (o.a. door specifieke programma’s gericht op specifieke bronnen, producteisen en afvalbeleid). Daarnaast doet Nederland aan effectbestrijding (Zwerfafvalophaalregeling en het Fishing for Litter project).

In het huidige KRM pakket van maatregelen is de aanpak van zwerfafval in zes clusters onderverdeeld: educatie en bewustwording, stranden, stroomgebieden van rivieren, scheepvaart, visserij, en kunststofproducten.

Er zijn drie specifieke programma’s die zich richten op de aanpak van specifieke bronnen van zwerfafval. Dit zijn de programma’s Schone Stranden, Visserij voor een Schone Zee en Plasticvrije Rivieren.

Schone Zee

Programma Schone Stranden

Het Programma Schone Stranden (tot 2020 bekend als de Green Deal Schone Stranden) streeft naar een schoon strand. Het programma richt zich op kennisuitwisseling, ondersteuning van samenwerkingsprojecten en verbetering van de lokale samenwerking tussen gemeenten en ondernemers op regionaal niveau met als doel, een zo permanent schoon strand te realiseren. Het programma is gericht op de volgende activiteiten:

  • Ondersteuning- en stimulering van kustgemeenten bij ontwikkeling en implementatie van lokaal zwerfafval beleid;
  • Monitoring van zwerfafval op recreatie stranden en aanwezigheid van lokale faciliteiten;
  • Mede- organisatie van de Schoonste Standen verkiezing voor het stimuleren van het schoonhouden van het strand;
  • Voorlichting en kennisoverdracht om bewustwording te creëren bij recreanten, overheidsorganisaties en exploitanten.

Programma Visserij voor een Schone Zee

Het Programma Visserij voor een Schone Zee (tot 2020 bekend als de Green Deal Visserij voor een Schone Zee) streeft naar een milieu zonder visserijafval. Dit wordt gedaan door toepassing van een algehele ketenaanpak. Het programma wordt gecoördineerd door ProSea en bestaat uit een samenwerking tussen de (visserij) sector, wetenschappers, overheden en NGO’s. Het programma is gericht op de volgende activiteiten:

  • Ondersteuning en stimuleren van visserijsector bij het voorkomen van visserij-gerelateerd afval waaronder stukken vistuig, visnetsnijdsels en huishoudelijk afval;
  • Stimuleren van gescheiden aanleveren van afvalstromen voor verbetering van recycling;
  • Educatie en bewustwording van vissers voor het stimuleren van goed gedrag aan boord en in de havens;
  • Ondersteuning en uitvoering van het Fishing For Litter programma;
  • Ontwikkeling van convenant voor uitfasering van conventioneel vispluis;

Programma Plasticvrije rivieren

Het programma plasticvrije rivieren is onderdeel van het beleidsprogramma microplastics gestart in 2018. Via rivieren kan afval richting zee stromen en onderdeel worden van de plastic soep. Het vervuilt onze leefomgeving en is schadelijk voor het milieu. In dit programma werkt IenW samen met gebiedsbeheerders aan het voorkomen van plastic zwerfafval in rivieren. Het programma is gericht op o.a. op de volgende activiteiten:

  • Ondersteuning en stimulering van (stroom) gebiedsgerichte aanpak van zwerfafval van riviergemeenten;
  • Aanpak van emissies van plastic industrie gevestigd langs rivieren waar verlies van pellets plaatsvindt;
  • Aanpak van sanitair afval afkomstig van riool overstort;
  • Voortzetten en faciliteren van internationale samenwerking in EU, OSPAR en agendering in riviercommissies voor gezamenlijke actie voor de aanpak van grensoverschrijdende vervuiling.

Het sluiten van de keten

De Nederlandse economie moet in 2050 volledig circulair zijn. Dat betekent dat producten en grondstoffen opnieuw gebruikt worden en er bijna geen afval meer is. De uitwerking van de Nederlandse is opgenomen in het- Rijksbreed programma Circulaire Economie. Nederland wil een duurzame economie waarin productie en consumptiekringlopen gesloten worden, oftewel de transitie “van afval naar grondstof” en “cradle to cradle”. Hierin wordt o.a. het gebruik van wegwerpconsumptiegoederen (plastic tassen, plastic verpakkingsmateriaal) ontmoedigd en duurzame consumptie (‘niet-wegwerpcultuur’) gestimuleerd aan de hand van mogelijkheden. In de transitieagenda’s worden specifieke ontwikkelrichtingen vastgesteld, waarbij synergie en coherentie gezocht wordt met bestaande trajecten in het kader van het klimaat- en energiebeleid en het innovatiebeleid.

Microplastics

Nederland maakt zich zorgen over microplasticvervuiling. Microplastics horen niet thuis in het milieu en zijn schadelijk voor ecosystemen. Microplastics zijn zeer kleine deeltjes die in het milieu terechtkomen door lozing, slijtage van plastic producten of doordat ze bewust aan producten worden toegevoegd. Ze komen terecht in water, bodem en lucht evenals in het lichaam van mens en dier. Er steeds meer aanwijzingen dat microplastics  schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid van de mens. De urgentie om microplasticvervuiling aan te pakken wordt daarom steeds duidelijker. Nederland is in 2019 gestart met een beleidsprogramma gericht op de aanpak van microplastics. Nederland omarmt de ambitie van de Europese Commissie om de uitstoot van microplastics in het milieu in 2030 met 30% te verminderen (een doelstelling die is vastgelegd in het EU Zero Pollution Action Plan). Nederland pleit daarom voor ambitieuze maatregelen om microplasticvervuiling aan te pakken, gericht op:

  • Inzicht in de hoeveelheid microplastics in het milieu door ontwikkeling en implementatie van uniforme meetmethoden, rekening houdend met compartimenten zoals water, bodem en lucht, en voor het identificeren van de belangrijkste vervuilingsbronnen;
  • Kennisontwikkeling om meer inzicht te krijgen in de risico’s van microplastics. Zo richt het MOMENTUM-programma, dat IenW samen met het ministerie van VWS financiert, zich op de effecten van microplastics op de humane gezondheid;
  • Ontwikkeling van ecologische risicobeoordeling van microplastics voor beleidsdoeleinden in samenwerking met het RIVM;
  • Harmonisatie van meet- en data-analysemethoden nodig voor de invoering van EU-monitoringmechanismen en voor handhavingsmechanismen;
  • Maatregelen om microplastics in het milieu te voorkomen en te verminderen o.a.:
    • verbieden van opzettelijke toevoegingen van microplastics aan producten middels inzet op een zo ambitieus mogelijke restrictie onder de REACH-verordening;
    • verminderen van de uitstoot van microplastics als gevolg van de afbraak van plastic zwerfvuil;
  • Het ontwikkelen en implementeren van monitoringprogramma's voor microplastics in het milieu;
  • Het verminderen van de uitstoot van microplastics als gevolg van slijtage van producten zoals autobanden, verf en kleding;
  • Verdere ontwikkeling van ambitieuze EU-wetgeving inzake microplastics. Nederland heeft o.a. gepleit voor een ambitieuze EU-verordening inzake plastic pellets. Daarnaast roept Nederland de Commissie op om wetgeving te ontwikkelen om de andere belangrijke bronnen van microplastics aan te pakken, bijvoorbeeld: textiel, verf en banden.

Op de hoogte blijven van inspanning van het Rijk voor landelijke aanpak van zwerfafval? Abonneer je op Zwerfafval nieuwsbrief en/ of de nieuwsbrief Minder wegwerpplastics en het  platform Schouders Onder Schoon.

Beleidsontwikkelingen worden opgenomen in Kamerbrieven worden via de Tweede Kamer website gepubliceerd.